DRAGOCENI UVID U PROUČAVANJE LUTKARSTVA KOD SRBA
„Lutka i maska u srpskoj kulturi od
obrednog do pozorišnog čina”
Priredili: Ljiljana Dinić i Zoran Đerić,
Pozorišni muzej Vojvodine, Novi Sad, 2014
Piše: Miroslav Radonjić
Bezmalo u potpunom nedostatku literature o pozorištu lutaka kod nas, a o nepostojanju obrazovnih institucija ili relevantnih istorijskih pregleda i studija i da ne govorimo, Pozorišni muzej Vojvodine – samostalno, a neretko i u saradnji s Međunarodnim festivalom pozorišta za decu iz Subotice – prihvatio se (kao i u mnogo čemu drugome) nezahvalnog, dakle, pionirskog zadatka da uočenu činjenicu pokuša da razreši na najbolji mogući način – objavljivanjem knjiga ali i zbornika studija, ogleda i rasprava čiji je predmet istraživanja prevashodno nastanak i razvoj lutkarske umetnosti u srpskoj kulturi, počev od najstarijih pronađenih antropomorfnih maski do institucionalnih oblika prikazivaštva u pozorištima lutaka.
Otuda ne čudi činjenica da Zbornik radova Lutka i maska u srpskoj kulturi od obrednog do pozorišnog čina, što su ga priredili Ljiljana Dinić i Zoran Đerić, obuhvata istraživanja ali i izučavanja lutke i predmeta-simbola koji joj je po funkciji najbliži, što, dakako, podrazumeva i nužnost naučne utemeljenosti, ali i fiksacije nastanka maske, njenog nespornog uticaja i prožimanja s lutkom kao objektom obreda, igre ili scenske ovaploćenosti. Tako, dr Ljiljana Pešikan Ljuštanović u tekstu „Lutka u obredu, igračka, scenska lutka” prati genezu predmeta i objekta percepcije kroz konkretne običaje uočene u usmenoj i pisanoj književnosti, odnosno kroz uticaje i prožimanje tradicionalne kulture bez koje se navedena tema ne može kompletno i kompleksno proučavati.
Dr Zoran Đerić radom „Lutka: od rituala, preko igračke, do predstave” razmatra sam proces nastanka lutke od prapočetka do njenog scenskog ovaploćenja, zadržavajući posebnu pažnju na psihološki motivisanom i tankoćuto formiranom odnosu lutke i deteta kao osnovnog subjekta (igre) i emotivnog primaoca svega ostvarenog i vizuelno usvojenog kroz igru, a iznad svega u pozorištu lutaka.
„Rituali, maske i maskiranje kroz vreme” zaokupljaju pažnju dr Vesne Marjanović, koja veoma obavešteno prati istorijski razvoj maske (ne preboravljajući ni jednog jedinog trenutka lutku) od vremena neolita do našega danas, naročito ističući da izmeštanje rituala i tradicionalnog oblika maskiranja u sferu interesa deteta, posebno u vremenu sadašnjem, nikako ne znači da je ritual nestao, da se izgubio, jednostavno stoga što je dete, kao osnovni subjekat, postao veznik s tradicijom. Istovremeno, studija dr Marjanovićeve je i sažeti istorijski pregled nastanka, preoblikovanja ali i uloge maske i maskiranja u kulturi Srbije, uz logično izveden zaključak da je maska postala deo svetske baštine, ali s jakim komercionalno-turističkim određenjem uslovljenim „novim pravilima i kodovima u vremenu dozvoljenog obrnutog ponašanja”.
Tema koja poslednjih godina zaokuplja pažnju mnogih istoričara, ali i teoretičara pozorišta lutaka – vertep, naslovna je odrednica dr Radoslava Lazića, koji korene njegovog nastanka i umetničkog razvoja iznalazi u folklornoj tradiciji i narodskom prikazivaštvu, o čemu je, još početkom prošlog veka, tako obavešteno pisala mudra Isidora Sekulićeva. Dragocenost izučavanja i podsećanja dr Lazića na vertep kao pojavnost, kao na jednu od polazišnih tačaka u formiranju svesti o uprizorenju ovog vida pozorišta lutaka zasnovanog na bogatom nasleđu narodnog stvaraoca, jeste njegovo dokumentovano kazivanje uopšte o vertepu kod nas, a posebno o vertepu u srpskoj književnosti, izvođaštvu, čak i o zanimljivim tekstovima objavljenim u našoj štampi.
Zbornik, inače, otvara uvodna beleška urednice Ljiljane Dinić o potrebi i nužnosti istraživanja i proučavanja korena, nastanka, razvitka i domašaja umetnosti lutkarstva kod nas.
Zbog svega rečenog, zbog sve izrazitije zapostavljenosti i skrajnutosti lutkarstva, te najkompleksnije i najsveobuhvatnije od prikazivačkih umetnosti, konačno zbog njegovog značaja, svesrdno preporučujem pažnji brojnih pozorišnika Zbornik radova Lutka i maska u srpskoj kulturi od obrednog do pozorišnog čina u izdanju Pozorišnog muzeja Vojvodine.
